Vermossing
Begin jaren tachtig vond een enorme uitbreiding van het uitheemse mos Grijs Kronkelsteeltje (Campylopus introflexus) plaats. Dit mos verdrong de inheemse mossen en korstmossen, vooral op ontkalkte duinen en andere schrale zandgrond.
Dit waren de eerste tekenen van de invloed van luchtverontreiniging op de duinvegetatie. De toename van het stikstofgehalte via atmosferische depositie wordt gezien als een van de belangrijke redenen voor de uitbreiding van dit uitheemse mos.
Grijs Kronkelsteeltje kan binnen een paar jaar een dikke mat vormen, waarschijnlijk doordat stikstofrijk regenwater wordt ingevangen. De onderste lagen van de mos-mat sterven af en vormen een dikke organische laag. In de dikke organische laag kunnen hoge dichtheden voorkomen van insectenlarven die leven van dood plantaardig materiaal zoals larven van mosmuggen en langpootmuggen. Maar bovenop de plakkaten van dit Tankmos leven juist weinig insecten, het mos is zo dicht dat insecten er niet in kunnen graven, niet van bovenaf. De komst van dit mos heeft waarschijnlijk geleid tot een afname van beschikbare prooien voor oogjagers zoals Tapuit en Duinpieper. Zwarte Kraai en Ekster wisten er wel raad mee, die waren sterk genoeg om het tankmos om te kieperen.

Vergrassing
De door tankmos opgebouwde humus maakte de weg vrij voor het Duinriet. Deze grassoort heeft een voorkeur voor kalkrijke duinen en stikstofrijke grond. Kalk versnelt de afbraak van humus, zodat er meer stikstof beschikbaar komt. De vergrassing van het duin was een feit, vooral in het kalkrijke zuiden. Duinriet groeide opeens op veel meer plekken dan vroeger en de dikke grasmatten verstikten andere soorten, er was geen plaats om te kiemen.
Onder een foto uit 2006, de dauwbramen zijn overwoekert door Duinriet.

De vergrassing betekende een ramp voor veel soorten planten en insecten, maar niet voor Graspieper en Sprinkhaanzanger. In 2004/2004 bereikte het aantal broedparen in het NPZK bij beide soorten bijna de 200, voor beiden een record. Dit zijn prachtige aantallen als bedacht wordt dat Graspieper op de Rode Lijst is geplaatst.
Van de onvergraste situatie zijn geen gebiedsdekkende broedvogeldata, de vergrassing was al ver gevorderd toen de eerste gebiedsdekkende kartering in het NPZK plaatsvond. Gebiedsdekkende gegevens uit die periode bestaan wel van het NHD. Het NHD had tijdens de vermossing nog hoge aantallen van Tapuit en Wulp gecombineerd met lage aantallen van Graspieper en Sprinkhaanzanger.
Om de vergrassing een halt toe te roepen is gestart met begrazing. Dit begint een negatief effect te hebben op de grasliefhebbers, bij de laatste kartering waren hun aantallen fors gedaald, 25% bij Sprinkhaanzanger en 50% bij Graspieper.


Verstruiking
De stikstofdepositie had ook invloed op de vegetatie in het middenduin, het oppervlak struweel breidde zich sterk uit.
Deze verstruiking heeft geleid tot een enorme toename van struweelvogels, vooral van Nachtgaal (700+), Braamsluiper (200) en Grasmus (1000+). Ook de verstruiking was al ver gevorderd ten tijde van het eerste NPZK-onderzoek, de toename is wel duidelijk af te lezen uit de tijdreeks van het NHD, die terugloopt tot 1982.
Struweel heeft in botanische en entomologische kring een negatieve reputatie, het overwoekert vegetaties die soortenrijker zijn. Voor vogels van struikgewas daarentegen, zijn de duinstruwelen hemel op aarde. Struweel is normaal alleen op kleine oppervlakken aanwezig, meestal lintvormig en meestal langs de overgang van bos naar open gebied. Normaal, in het binnenland, zijn struwelen een randverschijnsel, letterlijk en figuurlijk.
Dat Braamsluiper blij is met Meidoorns zal bekend zijn, maar wie kent de soort als broedvogel in gebieden met alleen kniehoge liguster en kruipwilg? En dat Goudvink kan broeden in boomloos laag struikgewas zal ook niet algemeen bekend zijn.
De grote variatie in struweeltypen vormen een unieke leerschool voor de soortspecifieke wensen ten aanzien van de vegetatiestructuur van onze struikzangers. Nergens is zoveel struweel, van allerlei soorten, in allerlei hoogtes (50cm-600cm), afgewisseld met open vegetaties of met bos, in allerlei overgangsvormen van open duin met her en der een struik tot dicht en hoog, overgaand naar bos.

Met begrazing wordt het aandeel struweel teruggedrongen en ook bij natuurherstel-projecten wordt struweel omgevormd tot open duin. Er zou daarom een afname van de struweelzangers verwacht mogen worden, maar in de broedvogelaantallen is daarvan tot nu toe nog geen sprake, behalve bij Kneu. De dichtheden van de Nachtegaal zijn hoger geworden en de totale aantallen groeien nog steeds.

Graspieper, Nachtegaal en Kneu zijn de talrijkste Rode Lijst soorten van het NPZK. Vanuit de vogels bezien zijn het hoge dichte gras en de struwelen momenteel de biotopen waarin het NPZK uitblinkt.

Wind | Jacht | Rijpen van bossen | Vergrassing & Verruiging | Depositie dioxines | Verdroging & Vernatting

Predatie | Toerisme | Konijn | Begrazing | Natuurherstel | Overwinteringsomstandigheden | Klimaatverandering

1950-1980 | 1980-1990 | 1990-2000 | 2000-2010